Η γενοκτονία του Πόντου

Μαύρη μέρα για τον ελληνισμό η σημερινή - μέρα μνήμης αφού τιμούμαι τους αφανισμένους Έλληνες του Πόντου. Η 19η Μαϊου έχει οριστεί ως συμβολική Ημέρα Μνήμης, εφόσον εκείνη τη μέρα του 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ πασά αποβιβάστηκε στην Σαμψούντα του Πόντου, αυτονομήθηκε από την κεντρική Οθωμανική κυβέρνηση και συγκρότησε τα εθνικιστικά του στρατεύματα, τα οποία εν τέλει θα κατανικήσουν τους Έλληνες (ελληνικό στρατό στην Ιωνία και Πόντιους αντάρτες στο Βορρά της Μικράς Ασίας - οι οποίοι βγήκαν στο βουνό μετά τις πρώτες κινήσεις των  Τούρκων εναντίων των Ελλήνων της περιοχής και αφού η ανακήρυξη ενός ανεξάρτητου Ελληνο-αρμενιακού κράτους στην περιοχή έμεινε στα χαρτιά). Θα ολοκληρώσουν την προαποφασισμένη από τους Νεότουρκους (1911) εθνική εκκαθάριση με τη σφαγή και την πυρπόληση της Σμύρνης το Σεπτέμβριο του 1922. 

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, γενοκτονία είναι η εσκεμμένη προσπάθεια καταστροφής εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας», με έναν από τους παρακάτω τρόπους:

«α) τον φόνο μελών της ομάδας, β) την πρόκληση σοβαρής σωματικής ή διανοητικής βλάβης σε μέλη της ομάδας, γ) τη σκόπιμη επιβολή στην ομάδα συνθηκών ζωής υπολογισμένων, έτσι ώστε να επιφέρουν τη φυσική τους καταστροφή, εν όλω ή εν μέρει, δ) την επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην αποτροπή γεννήσεων στο εσωτερικό της ομάδας και ε) την υποχρεωτική μεταφορά των παιδιών της ομάδας σε κάποια άλλη».

Όπως αναφέρει σωστά ο Βλάσης Αγτζίδης (εκ των κορυφαίων ιστορικών του Ποντιακού ελληνισμού), στην περίπτωση των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εφαρμόστηκαν και οι πέντε τρόποι, σε διαφορετικό χρόνο και με διαφορετικό τρόπο στους επιμέρους πληθυσμούς. Υπήρξε διαδικασία κλιμάκωσης της Γενοκτονίας η οποία –όσον αφορά την ελληνική περίπτωση- ξεκινά με συστηματικές διώξεις στην Ανατολική Θράκη το 1914, συνεχίζεται την ίδια χρονιά στην Ιωνία (Δυτική Μικρά Ασία) και κορυφώνεται το 1916 στον Πόντο (Βόρεια Μικρά Ασία). 
Θα πρέπει επίσης να διαχωρίζονται οι δύο φάσεις της Γενοκτονίας και να παρουσιάζονται αναλυτικά τα διαφορετικά ιστορικά πλαίσια εντός των οποίων πραγματοποιήθηκαν:

-Η Α’ φάση της Γενοκτονίας έλαβε χώρα κυρίως κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) και είχε ως θύτες τους Νεότουρκους εθνικιστές, ενώ υπήρξε ανοχή από τους συμμάχους τους, Γερμανούς και Αυστριακούς.

-Η Β’ φάση της Γενοκτονίας  έγινε την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1922) από τους κεμαλικούς εθνικιστές που αυτονομήθηκαν από την κεντρική οθωμανική κυβέρνηση. Κατά τη δεύτερη φάση υπήρξε αρχική ανοχή κάποιων συμμάχων της Ελλάδας (Ιταλών, Γάλλων, Αμερικανών). Στη συνέχεια, και λόγω της πολιτικής των μοναρχικών,  ουδετεροποιήθηκαν οι υπόλοιποι (Βρετανoί). Υποστηρικτές του τουρκικού εθνικισμού υπήρξαν και οι αντιπάλοι των Δυτικών, δηλαδή το νεαρό σοβιετικό κράτος. Επίσης θα πρέπει να τονιστεί ο ελληνικός Διχασμός μεταξύ μοναρχικών-βενιζελικών που  αποδυνάμωσε το ελληνικό εσωτερικό μέτωπο και επέτρεψε στον Κεμάλ να νικήσει και να ολοκληρώσει τη Γενοκτονία του ελληνικού, αρμενικού και ασσυριακού πληθυσμού στο σύνολο της παλιάς πολυεθνικής, ισλαμικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την οποία μετέτρεψε πλέον σε τουρκικό έθνος-κράτος.

Το πόσοι χάθηκαν κατά την διάρκεια της Ποντιακής γενοκτονίας παραμένει άγνωστο... Τα μόνα πληθυσμιακά στοιχεία που γνωρίζουμε και δεν αμφισβητούνται  είναι αυτά που προκύπτουν από τις απογραφές του πληθυσμού.  Με την αξιοποίηση των  απογραφών του ελληνικού πληθυσμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας  (Οθωμανική και Πατριαρχική) εκτιμάται ότι ο αριθμός των Ελλήνων στη Μικρά Ασία (Πόντος, Ιωνία, Βιθυνία, Καππαδοκία, Πισιδία κ.ά) ανέρχεται σε 1.8 εκατομμύρια κατοίκους. Στην Ανατολική Θράκη με την Κωσταντινουπολη κατοικούσαν περί τους 400.000 Έλληνες. Από τον αριθμό των 2.2 εκατομμυρίων (χωρίς να προσμετρώνται οι Έλληνες από το Καρς που ανήκε τότε στη ρωσική επικράτεια), στον Πόντο κατοικούσαν περίπου 450.000 Έλληνες χριστιανοί, ορθόδοξοι κυρίως αλλά και προτεστάντες. Η «Μαύρη Βίβλος Διωγμών και Μαρτυριών του εν Τουρκία Ελληνισμού» του Οικουμενικού Πατριαρχείου που εκδόθηκε το 1919, δίνει μια κατ’ εκτίμηση εικόνα των διωχθέντων και των θυμάτων. Με βάση την επίσημη Απογραφή που έγινε στην Ελλάδα το 1928 καταγράφηκαν περίπου 1.25 εκατομμύρια πρόσφυγες. Στον αριθμό αυτό συνυπολογίστηκαν και οι προερχόμενοι από το Καρς και άλλες ρωσικές περιοχές. Πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη ότι 150.000 Έλληνες από την Κωσταντινούπολη, Ίμβρο και Τένεδο εξαιρέθηκαν της Ανταλλαγής των πληθυσμών, ενώ ένα μέρος των προσφύγων από τον Ανατολικό Πόντο που κατέφυγε στη Ρωσία μετά την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων (Μάρτιος 1918) δεν κατέφυγε τελικά στην Ελλάδα. Επομένως ο αριθμός 353.000 που έχει επικρατήσει δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και είναι στην πραγματικότητα πολύ μεγαλύτερος.

Να πούμε βέβαια και κάτι ακόμα... Η μητέρα πατρίδα δεν μπόρεσε να βοηθήσει ουσιαστικά τον Ποντιακό ελληνισμό στον αγώνα που έκανε. Οι Έλληνες του Πόντου οργάνωσαν ένα αντάρτικο το οποίο πάλεψε αλλά ήταν απομονωμένο και χωρίς τη στοιχειώδη οργάνωση και στελέχωση σε ηγετικά στελέχη. Η δε βοήθεια που υποσχέθηκε η Ρωσία (για να πάρει με το μέρος της τους ορθόδοξους πληθυσμούς στον ρωσο-τουρκικό πόλεμο πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση) δεν ήρθε ποτέ...Και τ' αποτελέσματα ήταν τραγικά για τον ελληνισμό της περιοχής...

Και για όσους ενδιαφέρονται, ένα παλαιότερο αφιέρωμα στην Ποντιακή Γενοκτονία...