Σεπτέμβρης, μήνας θλίψης και μνήμης για τον Μικρασιατικό Eλληνισμό - ντοκουμέντα και αλήθειες

Ο Σεπτέμβρης έχει μείνει στην πρόσφατη ελληνική ιστορία για δύο μεγάλες καταστροφές...Πρώτα απ' όλα για την Μικρασιατική καταστροφή και την καταστροφή της Σμύρνης το 1922 (13 εώς τις 17 του Σεπτέμβρη 1922 με το καινούργιο ημερολόγιο) και δεύτερον για τα Σεπτεμβριανά (το πογκρόμ δηλαδή ενάντια των Ελλήνων και των Αρμενίων της Κωνσταντινούπολης το βράδυ της 6ης Σεπτεμβίου του 1955).

Τα δύο αυτά γεγονότα σφράγισαν οριστικά την τύχη του Μικρασιατικού ελληνισμού, που μετά από παρουσία 2500 ετών στην περιοχή ξεριζώθηκε οριστικά.
Δεν έχει νόημα να συζητήσουμε τις αιτίες και τα λάθη τα οποία οδήγησαν στο τέλος της παρουσίας των Ελλήνων στην Μικρά Ασία. Γι' αυτά έχουν γραφεί πολλά και έχουν ειπωθεί περισσότερα. Αν και δεν είναι στόχος μας να κάνουμε πολιτικο-στρατιωτική ανάλυση του ζητήματος, θα παρατηρήσουμε μόνο ότι στην περίπτωση της Μικρασιατικής καταστροφής φαίνεται ξεκάθαρα το πόσο κοντά βρίσκεται η επιτυχία και η απόλυτη καταστροφή, ενώ καταδεικνύεται ότι πολλές φορές οι νίκες στα πεδία των μαχών δεν αρκούν για να καταστεί νικηφόρα μια πολεμική εκστρατεία (λεπτομέρειες για τις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού μπορείτε να βρείτε εδώ). Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ελληνικός στρατός σ' αυτήν την περίπτωση δεν έχασε ουσιαστικά καμία μεγάλη μάχη, αλλά ο πόλεμος χάθηκε με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή.
Η σημερινή μας ανάρτηση όμως έχει άλλο σκοπό...

Ανατρέχοντας στα χρονογραφήματα της εποχής από την εφημερίδα "Ελεύθερο Βήμα", βρήκαμε γλαφυρές περιγραφές για τα όσα διαδραματίστηκαν στην Αθήνα με τον ερχομό των προσφύγων.  Η έλλειψη αλληλεγγύης, η εκμετάλλευση του πόνου των ξεριζωμένων Ελλήνων και η αδιαφορία από την μία,

 η θλίψη και η καταστροφή από την άλλη,

 φαίνονται στα μικρά αποσπάσματα που αναδημοσιεύουμε (σημείωση: Η Ραιδεστός - σημερινή ονομασία Τεκιρντάγ - στην Ανατολική Θράκη, η οποία αναφέρεται στο παραπάνω δημοσίευμα ως τόπος συγκέντρωσης των προσφύγων δεν καταλήφθηκε ποτέ από Τούρκους και παραχωρήθηκε το 1923 στην Τουρκία μαζί με την υπόλοιπη Ανατολική Θράκη, ως αποτέλεσμα της Συνθήκης της Λωζάνης).

Τόσο από τα δημοσιεύματα όσο και τις μαρτυρίες (π.χ. δείτε την εμπειρία της Διδούς Σωτηρίου εδώ) φαίνεται ότι οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν από πλευράς του πληθυσμού με εχθρότητα που άρχιζε από μια γενικευμένη ξενοφοβία και έφθανε ως τα όρια του ρατσισμού και από πλευράς κράτους ως "βάρος", οι δε αρχικές παροχές προς αυτούς ήταν επιεικώς ανεπαρκείς.
Η δε οικονομική εκμετάλλευση των προσφύγων (που ήταν αναγκασμένοι να υποκύπτουν στην αυθαιρεσία των ντόπιων εργοδοτών προκειμένου να επιβιώσουν) έφτασε σε απίστευτα επίπεδα: Οι προσφυγικοί συνοικισμοί προμήθευαν με φθηνά εργατικά χέρια τις επιχειρήσεις που δημιουργούνταν με κρατική ή άλλη ενίσχυση κοντά σε αυτούς τους οικισμούς. Τέλος υπήρξε σαφής κοινωνικός αποκλεισμός, που εμπόδιζε τους πρόσφυγες να ενταχθούν στην ντόπια κοινωνία - η περιθωριοποίηση των Μικρασιατών προσφύγων οφειλόταν, μεταξύ άλλων, στην εγκατάστασή τους σε κοινωνικά απομονωμένους προσφυγικούς συνοικισμούς με χαρακτήρα γκέτο, ενώ οι Μικρασιάτες (μέχρι και τις δεκαετίες του '60 και του '70) ακολουθούσαν ένα παράλληλο τρόπο ζωής, με δικές του πολιτιστικές αξίες και πολιτικούς προσανατολισμούς (στην αρχή ως Βενιζελικοί και στη συνέχεια ως αριστεροί).

Όλα τα παραπάνω τα σημειώνουμε ως συμβολή στην ιστορική μνήμη που πρέπει να έχουμε ως λαός. Και ως παράδειγμα για να μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος - όχι τόσο τα πολιτικά (για τα οποία πολλές φορές δεν έχουμε άμεση ευθύνη ως πολίτες), όσο τα κοινωνικά που μας έκαναν να φαινόμαστε ως λαός μικροί και αναξιοπρεπής όταν οι περιστάσεις απαιτούσαν κάτι παραπάνω.