Σχετικά με το άβατο των Εξαρχείων

Η περιοχή

Τα Εξάρχεια αποτελούν από τη δεκαετία του 1970, μια από τις πλέον "καλλιτεχνικές" και "εναλλακτικές" γειτονιές της Αθήνας. Σε εποχές που άλλες γειτονιές της πρωτεύουσας έχαναν τον χαρακτήρα τους, αυτά κράτησαν, έχοντας ως ένα κύριο χαρακτηριστικό τους την αλληλεγγύη των κατοίκων τους. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε η γειτονιά τους σεισμού του Φλεβάρη του 1981, είναι χαρακτηριστικός και θα πρέπει να διδάσκεται στο πως η κοινωνία θα πρέπει να συμπαρίσταται σε όσους έχουν ανάγκη...
Αν και στο μυαλό των περισσότερων τα Εξάρχεια ταυτίζονται με την πλατεία Εξαρχείων, στην πραγματικότητα η έκταση που καταλαμβάνουν είναι πολύ μεγαλύτερη, αφού οριοθετούνται:
- δυτικά, από συγκρότημα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και την οδό Ζαΐμη,
- νοτιοδυτικά, από τις οδούς Σόλωνος και Μπόταση οι οποίες χωρίζουν τα Εξάρχεια από την περιοχή της Πλατείας Κάνιγγος,
- νοτιοανατολικά, από την οδό Χαριλάου Τρικούπη μέχρι το ύψος της Καλλιδρομίου, η οποία χωρίζει τη συνοικία από τη Νεάπολη και τα Πευκάκια,
 - βορειοανατολικά, από την οδό Καλλιδρομίου η οποία διαχωρίζει τα Εξάρχεια από τη Νεάπολη, που αποτελεί ξεχωριστή συνοικία και
- βόρεια, από την οδό Δεληγιάννη, η οποία χωρίζει τα Εξάρχεια από τη συνοικία Μουσείο.

Η σχέση των Εξαρχείων με τον αναρχικό χώρο

Κυρίαρχο στοιχείο των Εξαρχείων είναι η έκταση αποδοχής του αναρχικού χώρου σ' αυτά. Δεν είναι τυχαίο ότι για πάρα πολλά χρόνια η πιο "δεξιά" εφημερίδα που μπορούσε να βρει κανείς στην πλατεία ήταν η "Ελευθεροτυπία", ενώ τα αναρχικά στέκια, οι χώροι "αλληλεγγύης" και τα κτίρια υπό κατάληψη που υπήρχαν (και υπάρχουν) στην περιοχή ήταν δεκάδες.
Αυτό δημιούργησε και ένα κλίμα αντιπάθειας της περιοχής προς κάθε μορφή εξουσίας - δεν είναι τυχαίο ότι αυτό φαίνεται ως και στα συνθήματα της ομάδας της περιοχής, του Αστέρα Εξαρχείων, στα οποία κυριαρχούν ΜΑΤ, αστυνομία και ΓΑΔΑ.
Τα μνημόνια όμως και η δολοφονία Γρηγορόπουλου άλλαξαν άρδην το σκηνικό στην περιοχή. Έτσι η προσέγγιση της χρήσης βίας διαφοροποιείται από μια μερίδα του αναρχικού κόσμου που δραστηριοποιείται στην περιοχή. Είναι μια βία περισσότερο «μηδενιστική» που δεν διεκδικεί να συνδυαστεί με την οικοδόμηση «αντιθεσμών» ή «θετικών παραδειγμάτων». Αυτό φαίνεται πλέον και στις διαδηλώσεις  όπου πλέον υπάρχει και μια βασική αλλαγή στην τελετουργία της σύγκρουσης με τις αστυνομικές δυνάμεις. Αντί για το «παραδοσιακό» μοντέλο της σύγκρουσης στο τέλος της διαδήλωσης (που αντιστοιχούσε και σε μια παλιά άποψη ότι η πρόκληση απέναντι στους μηχανισμούς καταστολής ήταν και ένας τρόπος να «ριζοσπαστικοποιηθούν οι μάζες»), άρχισε να προκρίνεται η λογική του «ταμπουρώματος» στα Εξάρχεια. Αυτό πήρε τη μορφή της προετοιμασίας για τα σύγκρουση με συγκέντρωση υλικού, με προετοιμασία εξοπλισμού και με προετοιμασία οδοφραγμάτων για τις συγκρούσεις του βραδιού: στην επέτειο του Πολυτεχνείου, όπου σταδιακά ορισμένες τάσεις άρχισαν να μην πηγαίνουν στη διαδήλωση, στην επέτειο της δολοφονίας Γρηγορόπουλου και με άλλες αφορμές. Τότε είναι που κατά την περιγραφή επεισοδίων στα Εξάρχεια ένας τηλεοπτικός ρεπόρτερ θα χρησιμοποιήσει την ευφάνταστη και έκτοτε παροιμιώδη φράση «ιπτάμενοι αναρχικοί». Σταδιακά αυτό άρχισε εκτός των άλλων να διαμορφώνει και την εικόνα του «άβατου», μια εικόνα την οποία ήθελε να προβάλει και ένα κομμάτι του αναρχικού χώρου που ήθελα να παρουσιάζει τα Εξάρχεια ως μια «απελευθερωμένη ζώνη». Παράλληλα, εντάθηκε και άλλο ο «μύθος των Εξαρχείων» με αποτέλεσμα και μια σταθερή ροή «επαναστατικού τουρισμού», ενίοτε και με σημείο αναφοράς τη συμμετοχή ή παρακολούθηση συγκρούσεων. Δεν είναι τυχαίο γεγονός, ο μεγάλος αριθμός αλλοδαπών (από άλλες ευρωπαϊκές χώρες) προσαχθέντων στις διαδηλώσεις των τελευταίων ετών.
Από την άλλη βέβαια υπάρχει ακόμα η παλιά "αναρχική" αντίληψη για τα Εξάρχεια, που περιλαμβάνει την ενίσχυσης της αλληλεγγύης αλλά και την "απεξάρτηση" της περιοχής από ναρκωτικά (για τα οποία θ' αναφερθούμε παρακάτω εκτενέστερα) και επικίνδυνες ιδεολογίες. Και εδώ είναι το παράδοξο: ενώ οι αναρχικοί εξόπλισαν και δημιούργησαν χώρους στέγασης στην ευρύτερη περιοχή, δε δίστασαν να πάρουν το νόμο στα χέρια τους, όταν η κατάσταση βγήκε εκτός ελέγχου. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της σύγκρουσης των αναρχικών με παράνομους μετανάστες - υποστηρικτές του Ισλαμικού Κράτους. Δεν έχει περάσει πάνω χρόνος όταν αναρχικοί προχώρησαν σε βίαιη εκκένωση κατάληψης εγκαταλελειμμένου σπιτιού στα Εξάρχεια που είχε μετατραπεί σε φωλιά φανατικών Ισλαμιστών. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο Indymedia: "Οι φανατικοί ισλαμιστές, από το Μάρτιο του 2017 είχαν προσπαθήσει να δημιουργήσουν στην περιοχή των Εξαρχείων μία ιδιότυπη κατάσταση ελέγχου, κάνοντας ακόμα και περιπολίες για την προστασία της κατάληψης, ενώ παράλληλα ομάδες ομοθρήσκων τους πωλούσαν “προστασία” σε παραβατικά άτομα, διακινητές ναρκωτικών και λαθραίων τσιγάρων στην οδό Τοσίτσα, λέγοντάς τους μάλιστα πως τα χρήματα τους πάνε για “ιερό σκοπό”. 

Οι σχέσεις της περιοχής με την εξουσία και τα ναρκωτικά

Η αστυνομία στην αρχή αποφάσισε ν' αντιμετωπίσει την περιοχή δυναμικά - ξυλοδαρμοί, συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις ήταν στην ημερήσια διάταξη της περιοχής μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Μετά η αντιμετώπιση του φαινομένου "Εξάρχεια" άλλαξε. Τα ναρκωτικά μπήκαν στην περιοχή, σε βαθμό τέτοιο, που η περιοχή αποτέλεσε κύριος δρόμος διακίνησης του ναρκεμπορίου. Γι' αυτό έχει κατηγορηθεί πολλές φορές ανοιχτά η αστυνομία: οι κατηγορίες περιλαμβάνουν την άμεση διοχέτευση σκληρών ναρκωτικών στην περιοχή (με το σκεπτικό ότι η εξάρτηση από τα ναρκωτικά οδηγεί στον έλεγχο του χώρου και της περιοχής) στην πιο σκληρή της μορφή μέχρι και την αστυνομική πίεση σε παραδοσιακές πιάτσες ώστε το δίκτυο να μετακινηθεί προς τα Εξάρχεια.
Ο αναρχικός χώρος στην αρχή αντιμετώπισε το θέμα αμήχανα, πέρασε στην ανοχή (για ένα μικρό διάστημα) για να καταλήξει στην προσπάθεια μιας δυναμικής αντιμετώπισης. Για χρόνια κέρδιζαν την μάχη - με αποτέλεσμα η γειτονιά να γίνει προσβάσιμη για περισσότερους και η κυκλοφορία στους δρόμους πιο άνετη. Όμως από τις αρχές της δεκαετίας του '10 τα πράγματα άλλαξαν ξανά. Οι "ντίλερ" των ναρκωτικών άρχισαν σταδιακά να επεκτείνονται, αφήνοντας την περιοχή πέριξ του Στρέφη και κατεβαίνοντας προς την πλατεία των Εξαρχείων. Το δίκτυο μετεξελίχθηκε και η διακίνηση μέρα - μεσημέρι και με συνοδεία σκύλων πιτ-μπουλ, έγινε καθημερινό φαινόμενο. Αυτό φυσικά δεν πέρασε απαρατήρητο. Οι αλλαγές στη διακίνηση έφεραν αλλαγές στην αντιμετώπιση. Οι συγκρούσεις μεταξύ καταδρομικών ομάδων αναρχικών έγιναν και αυτές συχνές (διαβάστε εδώ και δείτε εδώ χαρακτηριστικά), με αποκορύφωμα την δολοφονία του "Χαμπίμπι" γνωστού Αιγύπτιου διακινητή της περιοχής το 2016 (που πολλοί χαρακτηρίζουν ως επιστέγασμα της γνωριμίας/συνεργασίας επαγγελματιών κακοποιών με αναρχικούς, λόγω του επαγγελματικού χαρακτήρα της εκτέλεσής της). Το θέμα βέβαια είναι άλλο:οι αναρχικοί ούτε την πείρα διαθέτουν αλλά και ούτε τον μηχανισμό ώστε να εξαλείψουν τα ναρκωτικά από τα Εξάρχεια. Αυτό είναι δουλειά άλλων.

Αυτοί οι άλλοι όμως δε φαίνεται να είναι διατεθειμένοι να κάνουν και πολλά: Έχουμε μια ολοένα αυξανόμενη αδιαφορία από πλευράς δημοτικών και κρατικών αρχών. Παρά το ότι τα Εξάρχεια παραμένουν "γειτονιά", η καθαριότητα είναι το λιγότερο ελλιπής, οι σχολικές υποδομές έχουν μεγάλες ελλείψεις και οι ελεύθεροι χώροι υποβαθμίζονται σταδιακά, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το Λόφο του Στρέφη, στον οποίο τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται μορφές εγκλήματος (βλ. βιασμοί) που μέχρι πριν μερικά χρόνια φάνταζαν αδιανόητα για την ευρύτερη περιοχή. Γι’ αυτό και συχνά οι κάτοικοι διαμαρτύρονται ότι οι δημοτικές αρχές κάνουν συγκριτικά λίγα πράγματα για τη γειτονιά - "δεν περιμένουν ψήφους και δεν ασχολούνται" είναι το μόνιμο παράπονο. Υποστηρίζουν μάλιστα ότι συχνά η «ιδιαιτερότητα» της γειτονιάς χρησιμοποιείται ως άλλοθι για να μη γίνονται αναγκαία έργα. Δεν είναι τυχαίο ότι η μόνη προσθήκη ελεύθερου χώρου τις τελευταίες δεκαετίες έγινε με προσπάθεια και κόπο των κατοίκων, το αυτοδιαχειριζόμενο πάρκο της οδού Ναβαρίνου (το οποίο διαμορφώθηκε με μεγάλο κόπο και μεράκι και για το οποίο οι κάτοικοι της περιοχής έδωσαν και δίνουν μεγάλες μάχες ώστε να διατηρηθεί "καθαρό" και προσβάσιμο), για το οποίο βέβαια η προσπάθεια δεν θα είχε καμία τύχη αν ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου ήταν άλλος και δεν είχε μια επιπλέον ανεκτικότητα στην περιοχή και στον αναρχικό χώρο.

Η αστυνομία
Οι κάτοικοι της περιοχής λένε: "Τα Εξάρχεια έχουν αστυνομοκρατία χωρίς να έχουν αστυνομία". "Η ανοχή των κατοίκων έχει εκληφθεί ως αδυναμία από την αστυνομία και το θέμα δεν είναι τόσο τα ναρκωτικά, όσο η παραβατικότητα που τα συνοδεύει. Η αστυνομία έχει σταματήσει να έρχεται, το ξέρουμε αυτό και υπάρχουν κάποιες ομάδες ψευτοαναρχικές, που λένε ότι δεν θέλουν την αστυνομία. Εγώ ως πολίτης θέλω να πιέσουμε συντονισμένα την αστυνομία να κάνει τη δουλειά της. Και αντί να κάνει τη δουλειά της, έρχεται με τα ΜΑΤ και κλείνει την πλατεία και συλλαμβάνει 15χρονα. Και όταν την καλώ εγώ για μία διάρρηξη μου λέει ότι είναι άβατο... Όταν είναι να μαζέψεις 15χρονα δεν είναι άβατο;"

"Μας λένε για άβατο και κουραφέξαλα. Έρχονται μόνο όταν είναι να ελέγξουν τις άδειες των μαγαζιών. Και πώς έρχονται; Κλείνουν την περιοχή με κλούβες λες και είμαστε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αυτό δεν είναι έλεγχος, είναι αστυνομοκρατία, είναι τραμπουκισμός και σε εμάς και στους θαμώνες."

"Αν φοβούνται κάτι ο μαφιόζοι είναι το κίνημα και όχι η Αστυνομία. Το κίνημα των πολιτών ήταν αυτό που έδιωξε την πιάτσα από τη Θεμιστοκλέους πριν από δύο χρόνια. Η πιάτσα της ηρωίνης έφυγε από τα Εξάρχεια, με τον αγώνα των κατοίκων".

Σε όλα τα παραπάνω φυσικά υπάρχει ένα μεγάλο δίκιο. Η αστυνομία ρίχνει την ευθύνη για τα ναρκωτικά στα Εξάρχεια, στο "άβατο". Η απάντηση όμως σ' αυτό είναι προφανής: Στην Πλατεία Βάθης και στα πέριξ της Ομόνοιας, γιατί υπάρχουν πιάτσες ναρκωτικών; Γιατί στο Πεδίο του Άρεως γίνεται εμπόριο λευκής σαρκός (και μάλιστα ανηλίκων); Γιατί στα πέριξ της Οδού Αθηνάς (λίγα μέτρα από τη γνωστή πιάτσα/Έβερεστ των μονάδων ταχείας επέμβασης της αστυνομίας) υπάρχει το μεγαλύτερο κέντρο παραεμπορίου λαθραίων τσιγάρων, προϊόντων μαϊμού και λευκής σαρκός της Αττικής; Για να μην πάμε στο Ζεφύρι και το Μενίδι (όπου υπάρχει όντως άβατο και υπάρχει κίνδυνος για οποιοδήποτε πηγαίνει ακόμα και μέρα μεσημέρι), όπου η διακίνηση ναρκωτικών και όπλων, θα μπορούσε άνετα να γίνεται ανοιχτά και με επιλογή προϊόντων από προθήκες.

Η απάντηση είναι προφανής: Τα Εξάρχεια λειτουργούν ως άλλοθι για μια περίεργη ανοχή, προς οποιαδήποτε παραβατική δραστηριότητα - αποσπώντας παράλληλα την προσοχή για τα όσα γίνονται σε άλλες περιοχές. Αν η αστυνομία ήθελε πραγματικά να "καθαρίσει" το τοπίο αυτό θα είχε συντελεστεί σε μεγάλο βαθμό. Υπάρχει όμως ανοχή, γιατί κυριαρχεί η λογική της "μικρότερης ζημιάς". Και τα Εξάρχεια (μαζί και το περιβόητο "άβατο") παίζουν το ρόλο τους και εκεί...

Οι δε συχνές επιδρομές των ΜΑΤ στο ΒΟΞ (με την παράλληλη ανοχή στους εμπόρους ναρκωτικών που κινούνται στην περιοχή) δημιουργεί και το παρακάτω ερώτημα: Μήπως ο στόχος δεν είναι το "καθάρισμα" της πλατείας από παραβατικές δραστηριότητες, αλλά από τους αναρχικούς και μόνο;